Ochrona Przyrody w Nadleśnictwie Brzeg. Działania ochronne wobec ptaków.

Dziko żyjące ptaki są narażone na wiele niekorzystnych czynników prowadzących do zmniejszania ich liczebności i są to zarówno czynniki biotyczne, jak i wywołane działalnością człowieka. Obecnie największymi problemami są intensyfikacja rolnictwa oraz urbanizacja, powodujące notoryczne zmniejszanie obszarów lęgowych. Intensyfikacja rolnictwa, kilkakrotne w ciągu roku nawożenie upraw dodatkowo powoduje zmniejszanie liczebności owadów, które w dużej mierze stanowią bazę żerową ptaków. Urbanizacja przyczynia się niejednokrotnie do utraty siedlisk, szczególnie niedopuszczalne jest osuszanie torfowisk czy zalewisk pod nowe zabudowy, ponieważ są to siedliska najcenniejsze przyrodniczo, stanowiące zwykle biotop wielu gatunków ptaków. Zmiany klimatu powodują faworyzację jednych gatunków kosztem drugich. Często faworyzowane gatunki, to gatunki obce to znaczy takie, które nie występowały naturalnie na naszym terenie. Stwarzają one problemy rywalizując i wypierając nasze rodzime gatunki. Posłużę się przykładem z niedalekiej Nysy, w której to na terenie parku miejskiego żyje kilka par Aleksandretty obrożnej, która jest przedstawicielem papug. Brzmi dość niewiarygodnie, ale jednak ten kolorowy ptaszek naturalnie występujący w środkowej Afryce występuje w wielu państwach Europy, tworząc zdziczałe populacje. Wbrew pozorom to agresywny ptak, dodam że ludziom w żaden sposób nie zagraża, ale rywalizuje o dziuple lęgowe z dzięciołami i nietoperzami. Jest zdolny do atakowania mniejszych ptaków, jak wróble czy sikory w celu zdobycia pożywienia. Kolejnym czynnikiem wpływającym negatywnie już nie nawet na ptaki, ale na wszystkie gatunki żywe na ziemi, jest plastik oraz mikro plastik. Zanieczyszczanie środowiska plastikowymi odpadami, takie jak choćby wywożenie śmieci do lasu, powoduje zakłócenia łańcucha pokarmowego. Mówiąc dokładniej mikro plastik czyli cząsteczki plastiku poniżej 5mm dostają się do ciał zwierząt powodując uszkodzenia mechaniczne przewodów pokarmowych lub blokady narządów wewnętrznych. Podobne problemy stwarzają, większe niż wyżej opisane 5mm niedopałki papierosów, traktowane przez wiele ptaków, na przykład bociany, jako larwy owadów i chętnie pobierane jako pokarm, co w dłuższej perspektywie powoduje zaburzenia metaboliczne i może doprowadzić do śmierci konkretnego osobnika.

W drugiej części chciałbym przedstawić działania, jakie podejmują leśnicy w celu tworzenia warunków do rozwoju awifauny na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe. Myślę, że warte podkreślenia jest to, że do ogólnie obowiązujących przepisów w tym zakresie tworzymy również nasze, wewnętrzne, podyktowane troską o lasy oraz środowisko, którego wszyscy jesteśmy częścią.

W celu ochronny siedlisk bagiennych i podmokłych odstępujemy od prowadzenia tam gospodarki pozostawiając te miejsca w niezmienionej formie. Prowadzenie gospodarki w takim miejscu jest nieuzasadnione za równo ze względów ekologicznych, ale i ekonomicznych, więc nie zależy nam na ich użytkowaniu. Dzięki temu mamy siedliska rzadkie i cenne przyrodniczo, stwarzające dogodne warunki rozwoju dla wielu rzadkich i cennych gatunków. Jednym z takich ptaków może być Żuraw, który chętnie gniazduje na niedostępnych, podmokłych łąkach i bagniskach. Pozostawianie rzadkich i trudno dostępnych siedlisk jest ważne nie tylko z względu na ptaki, w ten sposób chronimy całe ekosystemy oraz biocenozy z nimi związane.

Analogicznym miejscem są wszelakiego rodzaju enklawy śródpolne, tak zwane remizy. Z punktu widzenia gospodarki leśnej mało rentowne miejsca, jednak z punktu przyrodniczego doskonałe miejsca do rozwoju dla szerokiej gamy ptaków, również drapieżnych. Idąc dalej pozostawia się w lesie pasy drzewostanu o szerokości 25 metrów wzdłuż naturalnych cieków wodnych oraz nie prowadzi się w ich pobliżu zrębów zupełnych, ponadto nie usuwa się zwalonych pni drzew, aby ułatwić zwierzynie migracje. Ogół tych czynności powoduje swobodne przemieszczanie się ptaków, jak i innych gatunków między kompleksami leśnymi. Tworzy to coś na kształt zielonych korytarzy, dzięki którym gatunki są w stanie migrować pomiędzy kompleksami leśnymi przedzielonymi polami, czy miastami.

Ważne są również działania w skali mikro, to znaczy w każdym kompleksie, w którym prowadzone jest pozyskanie drewna jesteśmy zobligowani do uprzedniego sprawdzenia oraz oznaczenia drzew dziuplastych oraz tych z gniazdami czynnymi oraz przekraczającymi 25cm średnicy. W przypadku drzew dziuplastych warto zaznaczyć, że są to drzewa niebezpieczne zazwyczaj w środku puste i spróchniałe zatem niedopuszczalne jest, pozostawianie ich przy drogach publicznych, leśnych parkingach czy ścieżkach edukacyjnych, aby uniknąć zagrożenia. Jako gospodarz terenu chcemy zapewnić bezpieczeństwo korzystających z niego ludzi. Drzewa dziuplaste pozostawiamy więc w głębszych, mniej lub wcale nie uczęszczanych miejscach. Co do drzew z dużymi gniazdami, raczej jest tak, że są to miejsca lęgowe często rzadkich i chronionych gatunków ptaków. W przypadku stwierdzenia takiego cennego gatunku dochodzi do wyłączenia powierzchni. W praktyce przekłada się to na to, że z użytkowania wyłączane jest kilka-kilkanaście hektarów lasu, tworząc strefę wokół gniazda. W Nadleśnictwie Brzeg mamy szeroki wachlarz dużych ptaków podlegających ochronie, a więc też i bardzo duży obszar Nadleśnictwa stanowią powierzchnie, na których nie prowadzi się gospodarki na rzecz ochrony gatunkowej tych ptaków. Wyróżnić tutaj możemy Bieliki, Bociany czarne, Kanię rudą, a ewenementem jest gniazdujący Rybołów. Ewenementem na skalę kraju jest dlatego, że w Polsce obecnie nastąpił drastyczny spadek jego populacji powodując, że szacuje 30-35 par lęgowych. Należy tu dodać, że gniazda te zakładane są w lasach gospodarczych, użytkowanych przez człowieka, w których znajdują one dogodne warunki.

Tworzenie stref ekotonowych na granicach ekosystemów to kolejne działanie, jakie podejmujemy w celu zwiększania bioróżnorodności. Strefy przejściowe to miejsce styku powierzchni leśnej z powierzchnią otwartą np. użytkowaną rolniczo. Dzisiaj zazwyczaj zakładamy je od nowa, chcemy kształtować brzeg lasu tak, aby spełniał kilka ważnych funkcji. Polepszanie bazy żerowej ptactwa i innych organizmów, również owadów w tym pszczół. Brzegi drzewostanów to idealne miejsce na sadzenie niskich gatunków owocowych takich jak Bez,

Głogi, Lipy czy Trześnie, czyli dzikie Wiśnie. Ptaki znajdują tu zróżnicowany żer w postaci owoców i nasion posadzonych tam roślin, a jednocześnie chętnie w tych ekotonach gniazdują. Kolejnymi pozytywem tych działań jest zwiększona odporność na wiatr ściany lasu, której przebieg będzie wtedy schodkowy.

W uzupełnieniu wyżej wymienionych rzeczy dodam też, że na każdej pozycji zrębowej pozostawiamy 5-10% powierzchni drzewostanu do naturalnego rozpadu. To znaczy, że nie pozyskujemy całości zrębu, a fragment odmienny, czy cenniejszy przyrodniczo pozostawiamy do biologicznej śmierci. Dzięki temu powiększamy rezerwuar martwego drewna, w którym występujące owady stanowią bazę żerową skrzydlatych mieszkańców lasu.

Uzupełnieniem dla drzew dziuplastych jest wywieszanie przez leśników na terenach leśnych budek lęgowych, które stanowią alternatywę dla ptaków nie znajdujących w warunkach naturalnych miejsc do rozrodu.

Nie bez znaczenia pozostaje też działalność edukacyjna leśników Nadleśnictwa Brzeg prowadzona w różnych grupach wiekowych. Świadomość o biologii ptaków oraz ochronie miejsc lęgowych dociera na zajęciach edukacyjnych do szerokiego grona dzieci i młodzieży.

W ramach podsumowania, Nadleśnictwo Brzeg posiada dużo cennych przyrodniczo siedlisk, które chronimy z cała pieczołowitością. Znajdują tam doskonałe warunki do rozwoju liczne nie tylko wymienione w tym artykule gatunki ptaków. Fakt, że zakładają one również nowe gniazda w lasach użytkowanych przez leśników świadczy o tym, że chyba nie prowadzimy tej gospodarki źle i w takich sytuacjach potrafimy pogodzić przyrodnicze i produkcyjne funkcje lasu. Mamy nadzieję, że ten przekaz pozwoli spojrzeć czytelnikom przychylnym okiem na pracę leśników = przyrodników, bo takimi się czujemy.